รัชกาลที่ 1

พระราชประวัติ

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช หรือ รัชกาลที่ 1 พระนามเดิมของพระองค์คือ “ทองด้วง” หรือ “ด้วง” ประสูติ ณ กรุงศรีอยุธยา ในราวปี พ.ศ. 2279 ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ พระราชบิดาคือพระอักษรสุนทร (ทองดี) ข้าราชการกรมอาลักษณ์ ส่วนพระราชมารดาคือท่านหยก (ดาวเรือง) ธิดาคนโตของคหบดีชาวจีนฮกเกี้ยน พระองค์เริ่มรับราชการในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช แห่งกรุงธนบุรี ได้รับแต่งตั้งเป็นพระราชวรินทร์ และได้รับการเลื่อนพระบรมราชอิสริยยศมาเรื่อย ๆ เนื่องจากได้รับความดีความชอบจากบทบาทที่ได้รับ จนมาเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก มีบทบาทสำคัญในการปราบปรามกบฏและศึกสงครามต่าง ๆ ภายหลังเกิดความวุ่นวายทางการเมืองในกรุงธนบุรีช่วงปลาย พ.ศ. 2324 พระองค์ได้ปราบดาภิเษกเป็นพระมหากษัตริย์ เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2325 ทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นเป็นราชธานี และเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี

ก่อนขึ้นครองราชย์

พระองค์เริ่มรับราชการในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช แห่งกรุงธนบุรี โดยได้รับแต่งตั้งเป็นพระราชวรินทร์ และได้รับการเลื่อนพระบรมราชอิสริยยศมาเรื่อยๆ เนื่องจากได้รับความไว้วางพระราชหทัยและแสดงความสามารถในการปฏิบัติหน้าที่ พระองค์มีบทบาทสำคัญในการปราบปรามกบฏและศึกสงครามต่างๆ ทำให้ได้รับความเคารพนับถือจากทั้งกองทัพและขุนนาง

การขึ้นครองราชย์

ในช่วงปลายปี พ.ศ. 2324 เกิดความวุ่นวายทางการเมืองในกรุงธนบุรี ภายหลังการสิ้นสุดรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช บ้านเมืองตกอยู่ในภาวะระส่ำระสาย อำนาจรัฐและการปกครองตกอยู่ในสภาพไร้ศูนย์กลาง ขุนนางและแม่ทัพนายกองต่างมีความเห็นร่วมกันว่า จำเป็นต้องมีผู้นำที่มีบุญบารมีและความสามารถในการรวบรวมบ้านเมืองให้เป็นปึกแผ่น สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก จึงได้รับการอัญเชิญจากเหล่าขุนนางและแม่ทัพให้ขึ้นครองราชสมบัติ ในวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2325 สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกจึงเสด็จขึ้นครองราชย์เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกแห่งราชวงศ์จักรี ทรงพระนามว่า "พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช"

พระราชกรณียกิจสำคัญ

• การฟื้นฟูการปกครองและกฎหมาย:
  • ทรงฟื้นฟูระบบราชการแผ่นดินตามแบบแผนจตุสดมภ์ ได้แก่ เวียง (ฝ่ายความมั่นคง), วัง (ราชสำนัก), คลัง (เศรษฐกิจ/การเงิน) และ นา (การเกษตร)
  • จัดระบบการบริหารงานโดยแต่งตั้งขุนนางให้มีหน้าที่และความรับผิดชอบที่ชัดเจน
  • โปรดให้มีการ ชำระกฎหมายเก่าและตรากฎหมายใหม่ เพื่อความเป็นระเบียบแบบแผน ก่อให้เกิด “กฎหมายตราสามดวง” ซึ่งใช้เป็นหลักในการปกครองราชอาณาจักรในยุครัตนโกสินทร์ตอนต้น
• การทหารและการป้องกันราชอาณาจักร:
  • ทรงเป็นผู้นำในการป้องกันแผ่นดินจากศัตรู โดยเฉพาะการรุกรานของพม่า
  • สงครามสำคัญ เช่น สงครามเก้าทัพ (พ.ศ. 2328) ซึ่งทรงบัญชาการร่วมกับพระอนุชา (เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร – รัชกาลที่ 2 ในภายหลัง)
  • ปรับปรุงระบบกองทัพ จัดระเบียบกำลังพลให้เป็นระบบ มีประสิทธิภาพในการรบ
• การฟื้นฟูพระพุทธศาสนา:
  • โปรดให้จัดการสังคายนาพระไตรปิฎกขึ้นใหม่ เนื่องจากคัมภีร์บางส่วนได้ถูกทำลายไปจากสงครามตั้งแต่การล่มสลายของกรุงศรีอยุธยา
  • จัดทำ พระไตรปิฎกฉบับหลวง เพื่อใช้เป็นมาตรฐานของพระพุทธศาสนา
  • จัดระเบียบคณะสงฆ์ แบ่งนิกาย และควบคุมพระภิกษุให้ปฏิบัติตามพระธรรมวินัย
  • ส่งเสริมการศึกษาพระปริยัติธรรมในวัดหลวง
• การบูรณะและสร้างวัดวาอาราม:
  • โปรดให้บูรณปฏิสังขรณ์วัดสำคัญที่ทรุดโทรมจากสงคราม เช่น วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์, วัดสระเกศ
  • ทรงสร้างวัดใหม่ที่สำคัญ ได้แก่ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว) ซึ่งเป็นศูนย์กลางพระราชศรัทธา, วัดสุทัศนเทพวราราม
  • อัญเชิญ พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) จากกรุงธนบุรีมาประดิษฐาน ณ วัดพระแก้ว เพื่อเป็นสิริมงคลแก่พระนคร
• การฟื้นฟูวรรณกรรมและศิลปวัฒนธรรม:
  • โปรดให้ ชุบชีวิตงานวรรณกรรมและนาฏศิลป์ ที่สูญหายหรือเสื่อมโทรม ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์ในการรื้อฟื้นบทละครหลวง เช่น รามเกียรติ์, อิเหนา, ดาหลัง
  • ส่งเสริม วรรณคดีแบบร้อยกรองและบทละคร ซึ่งกลายเป็นรากฐานวรรณกรรมไทยสมัยใหม่
  • สนับสนุนงานศิลป์ด้านจิตรกรรม ประติมากรรม และงานสถาปัตยกรรมในพระบรมมหาราชวังและวัดหลวง

อ้างอิง

แบบทดสอบหลังเรียน